Door Suzan Folkerts

Uitgave 

Onlangs verscheen een Engelse vertaling van een van de belangrijkste bronnen in onze Deventer collectie: het zusterboek van het Meester Geertshuis. Dit zusterboek is een handschrift uit circa 1485. Het bevat de levensbeschrijvingen of ‘viten’ van 64 zusters uit de periode 1398-1456 en nog vier teksten over het leven in het zusterhuis. Het handschrift is geschreven door een zuster van het Meester Geertshuis en is een kopie of een redactie van oudere, verloren gegane versies. 

Het zusterboek is volledig gedigitaliseerd, dat wil zeggen gefotografeerd, en te bekijken op de website Athenaeumcollecties.nl. De Athenaeumbibliotheek krijgt vaak de vraag of het handschrift niet kan worden omgezet in modern schrift door middel van tekstherkenningssoftware, maar er is al een leesbare en doorzoekbare editie van de tekst beschikbaar in de Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren (DBNL). Deze editie door D. de Man verscheen in 1919 in druk en is volgens specialisten goed genoeg om ook nu nog te gebruiken. Om die reden is in het nieuwe boek alleen voor een Engelse vertaling gekozen. Daarmee kan een groot en internationaal publiek van studenten, onderzoekers en geïnteresseerden die geen Middelnederlands lezen nu kennismaken met de zusterlevens. 

Vertaling 

De Engelse vertaling is vervaardigd door de Canadese academicus Gerrit H. Gerrits en uitgegeven door Brepols. In de inleiding vertelt Gerrits hoe hij vertaald heeft: hij bleef zo getrouw mogelijk aan tekst en toon, maar hij corrigeerde wel het opmerkelijke gebruik van ‘hem’, ‘hij’ en ‘zijn’ waar de schrijfster van het zusterboek het heeft over een vrouw. Verder geeft hij aan waar verwijzingen naar Bijbelteksten in de tekst voorkomen. De zusters kenden de Bijbel goed. Zij maakten onder meer gebruik van een vertaling die door Johan Scutken, een broeder uit Windesheim, was vervaardigd. Ook vermeldt Gerrits in zijn voetnoten overeenkomsten met andere devotionele bronnen die de zusters gekend hebben, zoals de stichtende voordrachten (collaties) van broeder Claus van Euskerken en de levensbeschrijvingen van diverse noemenswaardige moderne devoten, zoals Geert Grote, Florens Radewijns, Johannes Brinckerinck en Gerard Zerbolt. Deze teksten bevinden zich in een handschrift uit het Meester Geertshuis dat nu wordt bewaard bij Tresoar in Leeuwarden (plaatsnummer 686 hs). 

De cover van de nieuwe vertaling naast het zusterboek 

Historische context

Het zusterboek is één van vijf overgeleverde zusterboeken uit de context van de Moderne Devotie. Het bekendste is het zusterboek van Diepenveen, dat in 2024 precies vijfhonderd jaar oud was en waarvan in 2026 een uitgave en vertaling zullen verschijnen. De andere drie zusterboeken zijn een handschrift uit het Meester Geertshuis met de levens van de zusters van Diepenveen (nu in Zwolle), een handschrift uit het Lamme van Diesenhuis (handschrift in het bezit van Herman Mulder) en het zusterboek van het St.-Agnesconvent in Emmerich (waarvan alleen een later afschrift bewaard is). Zusterboeken vormen een eigen genre in de middeleeuwse letterkunde, kenmerkend voor de ontstaansregio van de Moderne Devotie. 

In de introductie schetst Gerrits een ruime context van de stichting in 1374 en de verdere geschiedenis van het Meester Geertshuis tot het einde in 1616, de statuten, de taken en rollen in het huis, de levenswijze en spiritualiteit van de zusters en hun medewerking aan de stichtingen van andere huizen, waaronder Emmerich. In het hele verhaal zijn de laatste wetenschappelijke inzichten verwerkt. Daardoor is het boek niet alleen wegens de vertaling, maar ook door de inleiding een rijke toevoeging aan onze collectie en onze kennis over de zusters van het gemene leven.  

Naar aanleiding van The Sisterbook of Master Geert's House, Deventer. The Lives and Spirituality of the Sisters, c. 1390-c. 1460. Introduction and translation by G.H. Gerrits. Medieval Women: Texts and Contexts 33. Turnhout: Brepols, 2024, ISBN 978-2-503-60249-3. 

Bekijk de digitale versie van het zusterboek op Athenaeumcollecties.

De Canadese auteur Gerrit H. Gerrits