Boekenspoor: De wereld gaat open
In vroegere tijden verkenden ontdekkingsreizigers nieuwe gebieden en werden nieuwe werelddelen ontdekt. De wereld werd groter met atlassen en kaarten van de Nieuwe Wereld. Boeken over verre steden, werelddelen en reizen zijn nog steeds erg populair. Met een boek ga je op ontdekkingstocht en reis je door de wereld, zelfs zonder dat je de landsgrenzen daadwerkelijk oversteekt.
De eerste atlas
De allereerste atlas in de geschiedenis verscheen in 1570 in Antwerpen. Deze heette het Theatrum orbis terrarum (’s Werelds schouwtoneel). Abraham Ortelius was de samensteller, daarom werd het ook wel de Ortelius-atlas genoemd. Het boek begon met een wereldkaart, gevolgd door de vier continenten die in die tijd bekend waren: Europa, Azië, Amerika en Afrika. Daarna volgden gedetailleerde kaarten, van onder andere Hollandia, Frisia en Zelandia. Het was de eerste kaartenverzameling die voldeed aan de moderne definitie van een atlas. De kaarten waren logisch geordend naar continent en staat, zowel de tekst als de kaarten hadden dezelfde vormgeving en alle bladen van het werk hadden hetzelfde formaat.
Beeld van de landen der aarde
Het Beeld van de landen der aarde is de bekendste kaart uit het Theatrum. Dat zal wel de reden zijn waarom hij uit het exemplaar van de Athenaeumbibliotheek gesneden is: ingelijst brengt zo'n historische kaart veel geld op. De kaart toont de geografische kennis van de aarde van de 16e eeuw. Sommige continenten zijn vrij nauwkeurig in kaart gebracht, maar over Noord- en Zuid-Amerika was duidelijk minder bekend.
Stedenatlas
Een hoogtepunt van de cartografie is de stedenatlas van de Amsterdamse kaartenmaker en -uitgever Joan Blaeu. De tweedelige atlas verscheen in 1649, een jaar nadat de Tachtigjarige Oorlog tot een eind was gekomen. De atlas bevat schitterend ingekleurde plattegronden van de steden in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In de meeste gevallen nam Blaeu al bestaande kaarten als grondslag en paste deze aan het formaat van zijn atlas aan. Waar mogelijk heeft hij de kaarten verbeterd, aangevuld en andere wijzigingen aangebracht.
Google Maps van de 18e eeuw
In 1724 verscheen bij de Deventer 'Konst-, Kaart-, en Boekverkoper' Jan de Lat de Weghwyser, een zakatlasje met kaarten van de provincie Overijssel. Hij was een van de weinige boekhandelaren buiten Amsterdam die cartografische uitgaven verzorgde. In 1731 verscheen een tweede editie, waaraan gedetailleerde uitklapbare stadsplattegronden, met de highlights van verschillen steden, en een afstandstabel waren toegevoegd. In deze Nieuwe steedewyzer kon je precies zien hoeveel uren gaans het was, te voet, van de ene plaats naar de andere. De zakatlasjes zijn door het handzame formaat 'seer dienstig voor de geenen die de Provincies begeerig zijn om door te Reyzen en alles zeer Naukeurig willen bezien, het zij op Wagens te Paart of in Schuyten varen, of die te voet gaan.' Het boekje was de Google Maps van de 18e eeuw en diende als toeristische gids voor Overijssel.
Met een boek de wereld over
In de eeuwen die volgden, werden steeds meer nieuwe gebieden ontdekt en verschenen steeds gedetailleerdere kaarten. Boeken over verre steden, werelddelen en reizen zijn nog steeds erg populair. De Bosatlas is natuurlijk een bekend voorbeeld en de vele reisgidsen en reisverhalen spreken tot de verbeelding. Je kan nog steeds met een boek op ontdekkingstocht gaan en door de wereld reizen, zelfs zonder dat je de landsgrenzen daadwerkelijk oversteekt.