Boekenspoor: Kennis binnen handbereik
Deventer is van oudsher een kennisstad waar wetenschap een grote rol speelt. Via de Latijnse school, het Athenaeum Illustre en de Athenaeumbibliotheek bereikten de nieuwste inzichten de stad. Tegenwoordig is veel informatie via internet voorhanden, maar eeuwenlang was kennis vooral te vinden in boeken.
Kennis in de middeleeuwen
In de middeleeuwen was het Latijn lange tijd de voertaal van religie en wetenschap. Vanaf de 14e eeuw verschenen steeds meer vertalingen van religieuze en geleerde werken in de volkstaal, zoals bijbels en gebedenboeken, zodat deze kennis ook beschikbaar werd voor mensen die het Latijn niet machtig waren.
Latijnse school
De Latijnse school in Deventer kende een grote naamsbekendheid. Voor de leerlingen van de Latijnse school werden vanaf de 15e eeuw allerlei schoolboekjes gedrukt, zoals Latijnse grammatica's voor beginners, woordenboeken en naslagwerken. In 1498 kwam de Elucidarius poeticus in Deventer van de pers. Het werk geeft een opsomming van woorden en hun betekenissen op het gebied van dichtkunst, de klassieke oudheid en geschiedenis, maar ook geografie. Het is meerdere malen herdrukt en was daarmee een van de populairste naslagwerken van de 16e eeuw.
Eureka!
Aan het eind van de 16e en 17e eeuw groeide de belangstelling voor wiskunde en techniek. Uitgevers en boekdrukkers speelden in op de groeiende behoefte aan kennis en verspreidden kennis ook buiten de traditionele intellectuele kringen. Zo verscheen in 1615 het verzameld werk van de Oudgriekse wiskundige en natuurkundige Archimedes. Het is de eerste uitgave sinds 1544 die naast een Latijnse vertaling ook de originele Griekse tekst geeft en voorzien is van duidelijke tekeningen.
Praktische, alledaagse kennis
Er werden niet alleen boeken met wetenschappelijke en godsdienstige kennis gedrukt, maar ook boeken met praktische, alledaagse kennis. Een voorbeeld hiervan is de Arithmetica ofte reken-konste van Charles Hoornaert. Hoornaert was wiskunde- en muziekdocent in Deventer. In dit boek legt hij uit hoe belangrijk rekenen is voor alle mensen en laat vervolgens stap voor stap zien hoe mensen zonder scholing kunnen leren rekenen. In dit boekje worden dan ook dezelfde dingen behandeld als vandaag de dag op de basisschool: optellen, aftrekken, vermenigvuldigen, delen en het rekenen met breuken.
Verlichte ideeën
De Verlichting is een belangrijke periode geweest voor de verruiming van wetenschappelijke kennis. Deze 18e-eeuwse stroming is bekend om de kritische geest, rationele discussies en het ontstaan van de moderne (natuur)wetenschap. Een van de invloedrijkste werken uit die periode is de Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers van Diderot en d'Alembert. Deze encyclopedie wilde mensen kennis bijbrengen over allerlei onderwerpen. Dit meesterwerk bestaat uit 28 delen en behandelt in ongeveer 72.000 artikelen een breed scala aan onderwerpen.
Marktplaats van kennis en inspiratie
De bibliotheek is en was de plek waar kennis in boekvorm werd én wordt bewaard. De Athenaeumbibliotheek in Deventer, opgericht in 1560, is de oudste stadsbibliotheek van Nederland. De Athenaeumbibliotheek was de encyclopedie voor heel Overijssel en maakte kennis beschikbaar voor een groot publiek. In 1820 werd de verzameling boeken verdrievoudigd toen de bibliotheekcollectie van de universiteit van Harderwijk aan Deventer geschonken werd. Sinds 2016 is de Athenaeumbibliotheek onderdeel van de Bibliotheek Deventer, waar in de Proosdij een presentatieruimte is ingericht voor bijzondere erfgoedschatten van de Athenaeumbibliotheek.